ဒစ်ဂျစ်တယ်ခေတ်တွင် ပညာရေးနှင့် သိပ္ပံ နည်းပညာ ၏ အခန်းကဏ္ဍ

ဒစ်ဂျစ်တယ်ခေတ်တွင် ပညာရေးနှင့် သိပ္ပံပညာ၏ အခန်းကဏ္ဍ

လက်ရှိအချိန်တွင် ကျွန်ုပ်တို့သည် နည်းပညာတိုးတက်မှု အရှိန်အဟုန် မြင့်မားလာသော ဒစ်ဂျစ်တယ်ခေတ်ကြီးထဲသို့ ရောက်ရှိနေပြီဖြစ်ပါသည်။ အထူးသဖြင့် ဉာဏ်ရည်တု (Artificial Intelligence - AI) နည်းပညာ၏ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုသည် လူ့အဖွဲ့အစည်း၏ ကဏ္ဍအသီးသီးကို ပြောင်းလဲပစ်နိုင်သည့် အလားအလာများ ရှိနေပါသည်။ ဤသို့သော အခြေအနေမျိုးတွင် ပညာရေးနှင့် သိပ္ပံပညာတို့သည် မည်သို့သော အခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်သင့်သနည်း၊ မည်သို့သော ပြောင်းလဲမှုများကို ဆောင်ရွက်သင့်သနည်းဟူသော မေးခွန်းများသည် အရေးကြီးလာပါသည်။ တိုကျိုတက္ကသိုလ်၊ တိုကျိုကောလိပ်မှ ဒါရိုက်တာ Mr. Taco Hosshi ၏ အဖွင့်အမှာစကားနှင့်အတူ ပါမောက္ခ Yuval Noah Harari၊ ပါမောက္ခ Kawi Hayashi နှင့် ပါမောက္ခ Arisa Emma တို့၏ ဆွေးနွေးမှုများကို အခြေခံ၍ ဒစ်ဂျစ်တယ်ခေတ်တွင် ပညာရေးနှင့် သိပ္ပံပညာ၏ အခန်းကဏ္ဍကို ဆန်းစစ်သုံးသပ် တင်ပြလိုက်ပါသည်။

  

၁။ သတင်းအချက်အလက် ကွန်ရက်များနှင့် "ပုံပြင်ပြောခြင်း" ၏ စွမ်းအား

ပါမောက္ခ Yuval Noah Harari ၏ "Nexus" စာအုပ်သည် သတင်းအချက်အလက် ကွန်ရက်များ၏ အရေးပါပုံကို အသားပေး ဖော်ပြထားပါသည်။ ၎င်း၏ အဆိုအရ သတင်းအချက်အလက်များသည် ကျွန်ုပ်တို့အား ဆုံးဖြတ်ချက်များ ပိုမိုကောင်းမွန်စွာ ချမှတ်နိုင်ရန် ကူညီပေးသော်လည်း၊ ယင်းထက် ပို၍အရေးကြီးသည်မှာ လူသားတို့၏သမိုင်းကြောင်းကို ပုံဖော်ပေးခဲ့သည့် "ပုံပြင်များ" ကို ဖန်တီးရန်အတွက် အသုံးပြုခြင်းပင် ဖြစ်ပါသည်။ လူသားများသည် ပုံပြင်ပြောတတ်သော သတ္တဝါများဖြစ်ပြီး၊ ဤပုံပြင်များသည် လူအချင်းချင်း နာကျည်းစေရန်၊ သတ်ဖြတ်စေရန်ပင် လှုံ့ဆော်နိုင်လောက်အောင် အစွမ်းထက်ပါသည်။ သိပ္ပံပညာနှင့် ဆင်ခြင်တုံတရားခေတ်တွင် ဤသို့ ဖြစ်နိုင်ပါ့မလားဟု မေးခွန်းထုတ်စရာ ရှိသော်လည်း၊ သိပ္ပံနှင့် ဆင်ခြင်တုံတရားတို့က ကျွန်ုပ်တို့အား လောကကို ထိန်းချုပ်နိုင်စွမ်း ပေးသော်လည်း၊ ကျွန်ုပ်တို့၏ ကိုယ်ပိုင်စိတ်ကိုမူ ထိန်းချုပ်နိုင်စွမ်း မပေးနိုင်ကြောင်း ပါမောက္ခ Harari က ထောက်ပြခဲ့ပါသည်။

"မန်ဟက်တန် ပရောဂျက်" (Manhattan Project) ကို ဥပမာပေးရလျှင် အဏုမြူဗုံးတစ်လုံး ဖန်တီးရန် ရူပဗေဒပညာရှင်တစ်ဦးတည်းဖြင့် မလုံလောက်ဘဲ သိန်းနှင့်ချီသော လူများ ပူးပေါင်းပါဝင်ရန် လိုအပ်ပါသည်။ ၎င်းတို့ကို ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်စေရန် "E=MC²" ဟု ပြောရုံဖြင့် မရဘဲ "ပုံပြင်များ" ဖြင့် လှုံ့ဆော်ပေးရခြင်း ဖြစ်ပါသည်။ ယနေ့ခေတ်တွင်ပင် ပါဝါသည် ပုံပြင်ဖန်တီးသူများ၊ ဒဏ္ဍာရီ ဖန်တီးသူများ၏ လက်ထဲတွင် ရှိနေဆဲဖြစ်သည်။ ကြီးမားသော ပြောင်းလဲမှုမှာ ယခုအခါ ပုံပြင်ဖန်တီးသူ အသစ်တစ်ဦး ပေါ်ထွက်လာခြင်း ဖြစ်သည်။ ထိုသူမှာ လူသားမဟုတ်ဘဲ ပုံပြင်များကို ပြောပြနိုင်၊ ပုံပြင်အသစ်များကိုပင် ဖန်တီးနိုင်သော ဉာဏ်ရည်တု (AI) ပင်ဖြစ်သည်။

  

၂။ မီဒီယာ၏ အခန်းကဏ္ဍနှင့် ဒစ်ဂျစ်တယ် ပြောင်းလဲမှု

ပါမောက္ခ Kawi Hayashi က မီဒီယာသည် သတင်းအချက်အလက်များ လည်ပတ်ရာတွင် အဓိက အခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်ကြောင်း ထောက်ပြခဲ့ပါသည်။ လက်ရှိအချိန်တွင် မီဒီယာသည် ဒစ်ဂျစ်တယ် နည်းပညာကြောင့် ကြီးမားသော စိန်ခေါ်မှုများနှင့် ရင်ဆိုင်နေရပါသည်။ လူတိုင်း သတင်းထောက် ဖြစ်နိုင်ပြီး ကွန်ရက်များသည် ဗဟိုချုပ်ကိုင်မှု လျော့နည်းလာပါသည်။ မီဒီယာသည် ပုံပြင်များကို ဖန်တီးသော်လည်း၊ လူ့အဖွဲ့အစည်း၏ ထောင့်တိုင်းမှလည်း ကိုယ်ပိုင်ပုံပြင်များကို ဖန်တီးနေကြပါသည်။ သတင်းစာပညာသည် ဒီမိုကရေစီအတွက် ကိုယ့်ကိုယ်ကို ပြန်လည် ထိန်းချုပ်သည့် ကိရိယာတစ်ခုအဖြစ် တည်ရှိခဲ့သော်လည်း၊ မီဒီယာတိုင်းသည် ဘက်လိုက်မှု ကင်းမဲ့ခြင်း မရှိဘဲ အကြောင်းအရာများကို ဘောင်ခတ်ခြင်း (framing) နှင့် အစီအစဉ်ချမှတ်ခြင်း (agenda setting) တို့ကို လုပ်ဆောင်နေကြောင်း သတိပြုသင့်ပါသည်။ ဒစ်ဂျစ်တယ်ခေတ်တွင် သတင်းစာပညာ၏ တာဝန်မှာ အမှန်တကယ် ဖြစ်ပျက်သည်များကို ပုံပြင်ပြောခြင်းနှင့် ဟန်ချက်ညီစေရန် အလွန်ခက်ခဲလာပါသည်။

ပါမောက္ခ Harari က ဒစ်ဂျစ်တယ် ပြောင်းလဲမှုသည် ပုံပြင်ပြောခြင်းလုပ်ငန်းကို မည်သို့ ပြောင်းလဲစေသည်ကို ရှင်းပြခဲ့သည်။ သတင်းအချက်အလက်များ များပြားလာသောအခါ လူသားတို့၏ အာရုံစိုက်မှုသည် အခက်အခဲ ဖြစ်လာသည်။ သတင်းစာတည်းဖြတ်သူ (editor) ၏ အခန်းကဏ္ဍသည် အရေးကြီးလာပြီး၊ မည်သည့်သတင်းကို ရှေ့ဆုံးစာမျက်နှာတွင် ဖော်ပြမည်ကို ဆုံးဖြတ်ခြင်းဖြင့် သန်းပေါင်းများစွာသော လူများ၏ ဆွေးနွေးမှုကို ပုံဖော်ပေးနိုင်ပါသည်။ ၂၀ ရာစုတွင် လီနင်နှင့် မူဆိုလိုနီတို့သည် သတင်းစာတည်းဖြတ်သူများအဖြစ်မှ အာဏာရှင်များ ဖြစ်လာခဲ့ကြသည်။ သို့သော် ယနေ့ခေတ်တွင် ကမ္ဘာပေါ်ရှိ အရေးအကြီးဆုံး မီဒီယာများ (ဥပမာ- Twitter, Facebook, TikTok) ၏ တည်းဖြတ်သူများသည် လူသားများ မဟုတ်တော့ဘဲ AI algorithm များ ဖြစ်နေပြီ ဖြစ်ပါသည်။ ၎င်းတို့သည် သန်းပေါင်းများစွာသော လူများ၏ အာရုံစိုက်မှုကို မည်သည့်အကြောင်းအရာက ဆွဲဆောင်နိုင်မည်ကို ဆုံးဖြတ်နေကြသည်။ ၎င်းသည် ဒီမိုကရေစီ၏ အကျပ်အတည်းများထဲမှ တစ်ခုဖြစ်ပြီး၊ ဒီမိုကရေစီသည် လူသားများအကြား ဆွေးနွေးမှု ဖြစ်သင့်သော်လည်း ယခုအခါ AI algorithm များက နေရာယူလာနေပြီ ဖြစ်ပါသည်။

ထို့အပြင် AI များသည် လူသားများ ရေးသားထားသော ပုံပြင်များကို တည်းဖြတ်ရုံသာမက ကိုယ်တိုင် ပုံပြင်များ ဖန်တီးနိုင်စွမ်း ရှိလာပြီ ဖြစ်သည်။ အနာဂတ်တွင် AI များက ဘာသာတရားအသစ်များ၊ ဘဏ္ဍာရေးဆိုင်ရာ တီထွင်မှုအသစ်များ (ငွေကြေးကဲ့သို့သော အောင်မြင်သော ပုံပြင်များ) ကိုပင် ဖန်တီးလာနိုင်ကြောင်း ပါမောက္ခ Harari က သတိပေးခဲ့သည်။

  

၃။ AI အုပ်ချုပ်မှု (AI Governance) နှင့် လူသား၏ တာဝန်

ပါမောက္ခ Arisa Emma က AI အုပ်ချုပ်မှုဆိုင်ရာ ကျွမ်းကျင်သူတစ်ဦးအနေဖြင့် AI ကို လူသားဆန်အောင် လုပ်ဆောင်ခြင်း (humanization of AI) အပေါ် မေးခွန်းထုတ်ခဲ့သည်။ သူမ၏ အမြင်အရ အနည်းဆုံး လက်ရှိအချိန်တွင် AI နောက်ကွယ်တွင် လူသားများပင် ရှိနေသေးကြောင်း၊ algorithm များသည် ကျွန်ုပ်တို့၏ ကမ္ဘာ၊ ရွေးကောက်ပွဲများနှင့် တွေးခေါ်ပုံများကို သက်ရောက်မှုရှိနေသော်လည်း၊ ကြီးမားသော နည်းပညာကုမ္ပဏီများသည် အုပ်ချုပ်မှုဆိုင်ရာ အခန်းကဏ္ဍအချို့ကို ယူနိုင်ကြောင်း ထောက်ပြခဲ့သည်။ လူသားများ၏ ကောင်းသော ရည်ရွယ်ချက်နှင့် တာဝန်ယူလိုစိတ်ဖြင့် ထိန်းချုပ်မှုများ ရှိနေပါက လူ့အဖွဲ့အစည်းသည် အလွန်အမင်း ပျက်စီးနိုင်ဖွယ်မရှိဟု သူမက ယူဆသည်။

ပါမောက္ခ Harari က AI ကို လူသားဆန်အောင် လုပ်ဆောင်ခြင်းကို ရည်ညွှန်းရာတွင် "သတိရှိခြင်း (consciousness)" သို့မဟုတ် "ခံစားချက်များ (feelings)" ကို ရည်ညွှန်းခြင်းမဟုတ်ဘဲ "လုပ်ဆောင်နိုင်စွမ်း (agency)" ကိုသာ ရည်ညွှန်းကြောင်း ရှင်းပြခဲ့သည်။ AI များသည် ဘျူရိုကရေစီစနစ်အတွင်း အလွန်အစွမ်းထက်ပြီး၊ ဥပမာ- ဥပဒေများအားလုံးကို မှတ်မိနိုင်ခြင်း၊ ဈေးကွက်အတွင်း ဖြစ်ပျက်နေသည်များကို အချိန်နှင့်တပြေးညီ သိရှိနိုင်ခြင်းတို့ကြောင့် လူသားများစွာထက် ပိုမိုလုပ်ဆောင်နိုင်စွမ်း ရှိသည်။

ရိုဟင်ဂျာ လူသတ်ပွဲ ဖြစ်စဉ်တွင် Facebook algorithm က မည်သို့ အခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်ခဲ့သည်ကို ဥပမာပေးခဲ့သည်။ Facebook မှ လူသားများသည် ရိုဟင်ဂျာများအပေါ် ရည်ရွယ်ချက်ရှိရှိ မုန်းတီးစိတ် မရှိသော်လည်း၊ ၎င်းတို့၏ algorithm ကို "အသုံးပြုသူ ထိတွေ့ဆက်ဆံမှုကို မြှင့်တင်ရန်" ဟူသော ရိုးရှင်းသည့် ရည်မှန်းချက် ပေးထားခဲ့သည်။ ထိုအခါ algorithm က လူများအကြား မုန်းတီးမှုများ၊ ကောလာဟလများ ဖြန့်ဝေခြင်းက ထိတွေ့ဆက်ဆံမှုကို ပိုမိုမြှင့်တင်သည်ကို တွေ့ရှိခဲ့ပြီး၊ ထိုအကြောင်းအရာများကို ပိုမိုဖြန့်ဝေခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ ၎င်း၏ အဆုံးစွန် တာဝန်သည် လူသားများ (Facebook ၏ မန်နေဂျာများ) တွင် ရှိနေသေးသော်လည်း၊ algorithm သည် "ဆုံးဖြတ်ချက်များ ချမှတ်နိုင်စွမ်း" ရှိသော အေးဂျင့်အသစ်တစ်ခု ဖြစ်လာနေပြီ ဖြစ်သည်။

ဤအခြေအနေအတွက် အုပ်ချုပ်မှုဆိုင်ရာ ချဉ်းကပ်မှုအဖြစ် ပါမောက္ခ Harari က အချက်နှစ်ချက်ကို အကြံပြုခဲ့သည်-

• Algorithm များ၏ လုပ်ဆောင်ချက်များအတွက် ကုမ္ပဏီများ တာဝန်ယူမှုရှိရမည် (Liability): အသုံးပြုသူများ၏ လွတ်လပ်စွာ ထုတ်ဖော်ပြောဆိုခွင့်ကို ကာကွယ်ရန် မဟုတ်ဘဲ၊ algorithm များ၏ လုပ်ဆောင်ချက်များအတွက် ကုမ္ပဏီများတွင် တာဝန်ရှိစေရန် ဖြစ်သည်။ ဥပမာ- လူတစ်ဦးက မုန်းတီးဖွယ်ရာ အကြောင်းအရာတစ်ခုကို တင်ခြင်းသည် ကိစ္စမရှိသော်လည်း၊ ကုမ္ပဏီ၏ algorithm က ၎င်းကို သန်းပေါင်းများစွာသော လူများထံ တမင်တကာ ပြသခြင်းသည် ပြဿနာ ဖြစ်သည်။
• လူအတုများကို တားမြစ်ခြင်း (Ban fake people): ငွေအတုများကို တားမြစ်သကဲ့သို့ AI သို့မဟုတ် bot များက လူသားဟန်ဆောင်ခြင်းကို တားမြစ်သင့်သည်။ AI များသည် ၎င်းတို့သည် AI ဖြစ်ကြောင်း ထုတ်ဖော်ပြောဆိုပါက လူသားများနှင့် ဆက်သွယ်ပြောဆိုခြင်းကို ကြိုဆိုသင့်သော်လည်း၊ လိမ်လည် ဟန်ဆောင်ခြင်းကို တားမြစ်ရန် လိုအပ်သည်။ ၎င်းသည် ဒီမိုကရေစီကို လူသားများအကြား ဆွေးနွေးမှုအဖြစ် ထိန်းသိမ်းထားရန် အရေးကြီးသည်။

  

၄။ ပညာရေးစနစ် ပြောင်းလဲရန် လိုအပ်မှု

ပညာရေးနှင့် သိပ္ပံပညာ၏ အခန်းကဏ္ဍနှင့် ပတ်သက်၍ ပါမောက္ခ Harari က ပညာပေးသူများအနေဖြင့် အရေးကြီးဆုံးအချက်မှာ အနာဂတ်သည် မည်သို့ ဖြစ်လာမည်ကို မည်သူမျှ မသိနိုင်သောကြောင့် လူငယ်များအား ပြောင်းလွယ်ပြင်လွယ်ရှိသော စိတ်ဓာတ်နှင့် တစ်သက်တာလုံး ပြောင်းလဲသင်ယူနိုင်စွမ်းကို ပေးရန် ဖြစ်ကြောင်း ပြောကြားခဲ့သည်။ အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော် နည်းပညာပြောင်းလဲမှု အရှိန်အဟုန်သည် ပိုမို မြန်ဆန်လာမည်ဖြစ်၍ မည်သည့် ကျွမ်းကျင်မှုများ လိုအပ်မည်ကို ကြိုတင်ခန့်မှန်းရန် မဖြစ်နိုင်တော့ခြင်းကြောင့် ဖြစ်သည်။

ထို့အပြင် ပညာရေးအများစုသည် ဘာသာစကားနှင့် ဉာဏ်ရည်ဉာဏ်သွေး (အထူးသဖြင့် ဘာသာစကားစွမ်းရည်) အပေါ် အခြေခံထားသည်ကို သူက ထောက်ပြခဲ့သည်။ ဘဏ်များ သို့မဟုတ် ဘာသာရေးများကဲ့သို့သော ကြီးမားသည့် အဖွဲ့အစည်းအားလုံးသည် ဘာသာစကားပေါ်တွင် အခြေခံထားသည်။ သို့သော် ယခုအခါ AI သည် ဘာသာစကားကို လူသားများထက် ပိုမိုကျွမ်းကျင်လာပြီ ဖြစ်သည်။ ဥပမာ- ဘာသာရေးကျမ်းစာများကို လူသားများထက် ပိုမိုနားလည်နိုင်သော AI များပေါ်လာသောအခါ ဘာသာရေး၏ အခြေခံအုတ်မြစ်ပင် တုန်လှုပ်လာနိုင်ပါသည်။

ထို့ကြောင့် ပညာရေးသည် လူသားများ၏ ထူးခြားသော ဘက်စုံစွမ်းရည်များ (ဉာဏ်ရည်တုတွင် မပါဝင်သေးသော အရာများ) ကို အာရုံစိုက်ရန် လိုအပ်လာသည်။ ၎င်းတို့မှာ သတိ (consciousness)၊ ခံစားချက်များ (feelings) နှင့် ခန္ဓာကိုယ် (body) တို့ ဖြစ်ကြသည်။ AI ခေတ်တွင် ခန္ဓာကိုယ်နှင့် ခံစားချက်များကို ချန်လှပ်ထားသော ပညာရေးစနစ်သည် ပြဿနာရှိနိုင်ပြီး၊ ၂၁ ရာစု ပညာရေးသည် ခံစားချက်နှင့် ခန္ဓာကိုယ်အဆင့်သို့ ပိုမိုချိတ်ဆက်ရန် လိုအပ်ကြောင်း ပါမောက္ခ Harari က အလေးပေး ပြောကြားခဲ့သည်။

  

နိဂုံး

ဒစ်ဂျစ်တယ်ခေတ်၏ လျင်မြန်သော တိုးတက်ပြောင်းလဲမှုများသည် လူ့အဖွဲ့အစည်းအပေါ် ကြီးမားသော သက်ရောက်မှုများ ရှိနေပါသည်။ သတင်းအချက်အလက် ကွန်ရက်များ၊ မီဒီယာနှင့် AI တို့၏ စွမ်းအားသည် အရှိန်အဟုန်ဖြင့် ကြီးထွားလာနေပြီး၊ ၎င်းတို့သည် ကျွန်ုပ်တို့၏ တွေးခေါ်ပုံ၊ ဆုံးဖြတ်ပုံနှင့် လူမှုဆက်ဆံရေးများကိုပင် ပုံဖော်နေပါသည်။ ဤစိန်ခေါ်မှုများကို ရင်ဆိုင်ရန်အတွက် ပညာရေးစနစ်သည် ပြောင်းလဲရန် လိုအပ်ပါသည်။ အနာဂတ်ကို ကြိုတင်ခန့်မှန်း၍မရသော ကမ္ဘာတွင် လူငယ်များအား ပြောင်းလွယ်ပြင်လွယ်ရှိသော စိတ်ဓာတ်၊ တစ်သက်တာ သင်ယူနိုင်စွမ်းနှင့် လူသား၏ ထူးခြားသော စွမ်းရည်များဖြစ်သည့် သတိ၊ ခံစားချက်နှင့် ခန္ဓာကိုယ်တို့ကို ပိုမိုအာရုံစိုက်သော ပညာရေးကို ပေးအပ်ရန် လိုအပ်ပါသည်။ ထိုသို့ လုပ်ဆောင်မှသာ လူသားများသည် ဒစ်ဂျစ်တယ်ခေတ်၏ စိန်ခေါ်မှုများကို ရင်ဆိုင်ကျော်လွှားပြီး ပိုမိုကောင်းမွန်သော အနာဂတ်ကို ဖန်တီးနိုင်မည် ဖြစ်ပါသည်။